कोरोनाचे संकट अजून देशातून गेले नसताना बर्ड फ्लूचे संकट देशावर घोंघावत आहे. गेल्या 14 वर्षांपूर्वीच्या बर्ड फ्लूच्या संकटाची यानिमित्ताने आठ...
कोरोनाचे संकट अजून देशातून गेले नसताना बर्ड फ्लूचे संकट देशावर घोंघावत आहे. गेल्या 14 वर्षांपूर्वीच्या बर्ड फ्लूच्या संकटाची यानिमित्ताने आठवण आली. देशातील कुक्कुटपालन उद्योग त्यामुळे संकटात आला होता. आता पुन्हा बर्ड फ्लूने देशातील नागरिकांची झोप उडविली आहे. अजून बर्ड फ्लूचा मानवाला त्रास झाला नसला, तरी या संसर्गाचा मानवालाही त्रास होऊ शकतो, याकडे तज्ज्ञ लक्ष वेधतात. यापूर्वी कोंबड्यावर बर्ड फ्लू आला होता. गुजरात आणि महाराष्ट्रात बर्ड फ्लूचे संकट गडद झाले होते. कोंबड्या आणि कोंबड्याची पिल्ले मारून टाकण्यात आली होती.
शरद पवार कृषिमंत्री असताना त्यांनी कुक्कुटपालन क्षेत्राला मोठी मदत केली. एकीकडे कोरोनाचा धोका वाढत असताना आता दुसरीकडे पक्षांमधील एका संसर्गाबद्दल सतर्कतेचा इशारा देण्यात आला आहे. कावळ्यांच्या मृत्यूवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि नागरिकांनी सतर्क राहण्याचे आदेश देण्यात आले आहेत. कोणत्याही परिस्थितीत कावळे आणि पक्षी यांच्या मृत्यूवर त्वरित रोग नियंत्रणासाठी भारत सरकारने दिलेल्या सूचनेनुसार राज्यातील सर्व जिल्ह्यांना जागरुक राहण्याची आणि कारवाई करण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत. बर्ड फ्लू आता राजस्थान, हिमाचल प्रदेश, मध्य प्रदेश, केरळ आदी राज्यांत पसरला आहे. मध्य प्रदेशात बर्ड फ्लूमुळे राज्यात, गेल्या वर्षी 23 डिसेंबरपासून तीन जानेवारी 2020 पर्यंत इंदूरमध्ये 142, मंदसौरमध्ये 100, आगर-मालवामध्ये 112, खरगोन जिल्ह्यात 13, सीहोरमध्ये नऊ जणांचा मृत्यू झाला आहे. मृत कावळ्यांचे नमूने चाचणीसाठी पाठवण्यात आले आहेत. यासाठी इंदूरमध्ये कंट्रोल रूम स्थापन करण्यात आली आहे. कावळ्यांचा मृत्यू होताच जिल्हाधिकारी, स्थानिक प्रशासनाने त्वरित नियंत्रण व शमन कार्यवाही करून अहवाल संचालनालयाला पाठवण्याच्या सूचना पशुसंवर्धन विभागाच्या अधिकार्‍यांनी दिल्या आहेत. कुक्कुटपालन व कुक्कुट उत्पादन बाजार, शेत, जलाशय आणि स्थलांतरित पक्ष्यांवर विशेष लक्ष ठेवणे, स्थलांतरित पक्ष्यांचे नमुने गोळा करून भोपाळ प्रयोगशाळेत पाठवण्यासाठीही सांगण्यात आले आहे. कोंबड्यांमध्ये एच 5 एन 8 हा विषाणू अद्याप सापडला नाही. कोंबडीमध्ये आढळणारा विषाणू सहसा एच 5 एन 1 असतो. डोळे, मान आणि पक्ष्यांच्या डोक्याभोवती सूज येत असेल डोळ्यांमधून गळती, क्रेस्ट आणि पायात निळेपणा, अचानक अशक्तपणा, पंख पडणे, पक्ष्यांची चपळता, असामान्य आहार आणि अंडी नसणे, मृत्यूचे प्रमाण वाढल्यास सावधगिरी बाळगण्याचे आदेश देण्यात आले आहेत. कोणत्याही परिस्थितीत ही लक्षणे असल्यास लपवून ठेव नका, अन्यथा ते कुटुंबाच्या आरोग्यासाठी हानिकारक असू शकते.
जोधपूरमध्येही मोठ्या संख्येने कावळ्यांचा मृत्यू झाला आहे. 25 डिसेंबरपासून कावळे सतत मरत आहेत. राजस्थानमधील जोधपूरनंतर झालावाडमध्येही मोठ्या संख्येने कावळ्यांचा मृत्यू झाले. झालावाडमध्ये एव्हीयन इन्फ्लूएन्झा (बर्ड फ्लूचा एक प्रकार) मुळे कावळ्यांचा मृत्यू झाल्याची पुष्टी मिळाल्यानंतर राज्यातील पोल्ट्री फार्म व्यवसायाला कंटाळा आला आहे. झालावाड जिल्हा प्रशासनाने राडी येथील बालाजी भागातील एक किलोमीटर क्षेत्रात कर्फ्यू लावला आहे. बालाजी भागातच 25 डिसेंबरपासून कावळे सतत मरत आहेत. येथे शंभराहून अधिक कावळ्यांचा मृत्यू झाला आहे. कोटा येथील तज्ज्ञांच्या पथकाने या भागाची पाहणी केली. कावळ्यांमधील एव्हीयन इन्फ्लूएन्झाच्या पुष्टीनंतर शहरातील सर्व पोल्ट्री फार्म आणि दुकानांमधील कोंबड्यांचे नमुने घेण्यात आले आहेत. त्याचबरोबर बालाजी परिसरातील पोल्ट्री व अंडी दुकाने बंद करण्यात आली आहेत. बालाजी भागात राहणार्‍या लोकांना सध्या बाहेर जाण्यास बंदी आहे. प्रशासनाने या भागात रेशन व इतर पुरवठा करण्याची व्यवस्था केली आहे. यासाठी एक टीम तयार करण्यात आली आहे. संचारबंदी कधी उठविली जाईल याबाबत प्रशासनाने कोणतीही माहिती दिलेली नाही. झालावाड शहरातील राजीव गांधी पोलिस ठाण्याजवळ भोमिया पोलिस ठाण्यात सुमारे आठवडाभरापासून कावळे मृत अवस्थेत सापडले आहेत. राजस्थान आणि मध्य प्रदेशातील बहुतांश ठिकाणी मृत झालेल्या कावळ्यांचे नमुने तपासणीसाठी भोपळला पाठविण्यात आले असले, तरी त्यांचा अहवाल अजून प्रसिद्ध झालेला नाही. रानीखेत नावाच्या रोगाने कावळे मरत आहेत, अशी भीती जोधपुरातील काही तज्ज्ञांना सुरुवातीला होती. एव्हीयन इन्फ्लूएन्झा हा एक प्रकारचा बर्ड फ्लू आहे. हा एक विषाणूजन्य रोग आहे, जो पक्ष्यापासून ते पक्ष्यापर्यंत वेगाने पसरतो. त्यामुळे बहुतेक पक्ष्यांचा नाश होतो. हा रोग पक्ष्यांमधून मानवांमध्ये देखील पसरतो, म्हणून केवळ एव्हीयन इन्फ्लूएंझा अ‍ॅाक्शन प्लॅन -2015 अंतर्गत कारवाई केली जाते. कधीकधी हा रोग मनुष्यासह इतर अनेक सस्तन प्राण्यांनादेखील संक्रमित करतो. मानाॉवाला जेव्हा संसर्ग होतो, तेव्हा त्याला इन्फ्लूएंझा (श्‍लेष्मल ताप) म्हणतात. जोधपूरमधील पक्षीप्रेमी म्हणतात, की विषारी पदार्थ खाल्ल्यामुळे कावळे मरत आहेत; पण तज्ज्ञ म्हणतात, की कावळा हा सर्वात हुशार पक्षी आहे. काही कावळे विष खाल्ल्यामुळे मरण पावले असते, तर इतर कावळे त्या अन्नाकडे पाहतही नाहीत.
हिमाचल प्रदेश, मध्य प्रदेश आणि केरळमध्ये बर्ड फ्लूची नोंद झाली आहे. त्याचबरोबर राजस्थान आणि गुजरातमध्ये पक्ष्यांच्या मृत्यूनंतर प्रशासन सतर्क आहे. गेल्या काही दिवसांत हिमाचल प्रदेशात 1700 आणि इतर ठिकाणी तीनशे पक्ष्यांचा मृत्यू झाला आहे. त्याचवेळी राजस्थानमध्ये 250 आणि गुजरातमध्ये 50 हून अधिक पक्ष्यांचा मृत्यू झाला आहे. मध्य प्रदेशात आतापर्यंत 154 कावळ्यांचा मृत्यू झाला आहे. बर्ड फ्लूच्या शक्यतेमुळे डेली कॉलेजच्या परिसरात सतर्कता वाढविण्यात आली आहे. त्याचबरोबर इंदूर प्राणिसंग्रहालयातही लक्ष ठेवणअयात आले आहे. बर्ड फ्लूची पुष्टी मिळाल्यानंतर केरळमध्ये नियंत्रण कक्षाची स्थापना करण्यात आली आहे. जिथे जिथे हा संसर्ग आढळतो, त्या ठिकाणच्या एक किलोमीटर परिसरातील पक्षी मारण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. झारखंड राज्यात बर्ड फ्लूची लागण झाल्यानंतर सतर्कतेचा इशारा देण्यात आला आहे. 2006 ते 2015 या काळात देशात बर्ड फ्लू 28 वेळा पसरला आहे. त्यामुळे देशातील विविध राज्यांत 74. लाख तीस हजार पक्षांचा मृत्यू झाला. मागील वर्षांमध्ये या आजारामुळे मोठ्या संख्येने पक्ष्यांचा मृत्यू झाला होता. त्यातही स्थलांतरित पक्षांचा मृत्यू होण्याचे प्रकारही या वेळी घडले. अगोदर चीनमध्ये बर्ड फ्लू झाला होता. आता तो भारतात आला आहे. अधिकार्‍यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, जयपूर, झालावाड यांसहीत इतर शहरांत आढळलेल्या मृत कावळ्यांत धोकादायक अशा बर्ड ब्लू विषाणू आढळल्याचे सांगण्यात आले. केरळमध्ये अलापुज्झा आणि कोट्टायम जिल्ह्यांत बर्ड फ्लूची पृष्टी करण्यात आली. गेल्या आठवड्यात जवळपास 12 हजार बदके अचानक मृतावस्थेत आढळली होती. संसर्ग टाळण्यासाठी राज्यात जवळपास 36 हजार बदकांना ठार केले जाऊ शकते. बर्ड फ्लू हा आजार मनुष्यासाठीही धोकादायक आहे. श्‍वासोच्छवासाची समस्या, उलट्या, ताप, सर्दी, स्नायूदुखी, ओटीपोटात दुखणे आणि डोकेदुखी यांसारख्या समस्या या आजारात जाणवू शकतात.
कोंबड्यांच्या माध्यमातून माणसांत हा आजार पसरण्याची मोठी शक्यता आहे. बर्ड फ्लूचा संसर्ग असलेल्या भागांत मांसाहार न करता साफ-सफाई राखण्याचा आणि संक्रमित भागात मास्क लावण्याचा सल्ला डॉक्टरांकडून देण्यात आला आहे.
